Rode, groene of blauwe golflijntjes onder woorden: computers, iPads en mobieltjes willen ons maar wat graag helpen bij onze spellings- en grammaticaproblemen. Veel mensen zijn ontevreden over de automatische spellingscontrole en negeren de gekleurde kringeltjes, of zetten de functie uit. Het is dan ook vervelend om bij het typen steeds onderbroken te worden, vooral als blijkt dat je wel degelijk ‘verast’ bedoelde in de zin ‘Oma werd verast door haar kleinkinderen,’ en beslist géén ‘naar’ in de zin ‘Na aanleiding van de demonstranten tot het Malieveld wachtte de nieuwe vakbondsleider een warm applaus.’
Het is ook lastig. Het is programmeurs nog altijd niet gelukt om een regel te programmeren die kan aangeven dat de zin ‘De schapen op de heuvel blaten’ correct is, terwijl de zin ‘De schapen op de heuvel blaat’ fout is. In dit geval heeft dat te maken met de afstand in de zin tussen het onderwerp en de persoonsvorm: de computer heeft moeite met de vrijheid van de taalgebruiker, die lekker kan spelen met de plaats van het onderwerp in de zin en nog snapt wat het betekent ook!
Als je de grammaticale regels van een taal precies kan definiëren, kun je ze ook programmeren. Bij een correcte en volledige grammatica zou het computerprogramma alle foute zinnen als fout aangeven, en alle goede zinnen als goed. Helaas kan nog geen enkele grammatica van een levende taal deze toets doorstaan. Hoe kan dat? Er blijken keer op keer niet eerder opgemerkte taalverschijnselen van de taal te bestaan, en bovendien zijn veel grammaticaregels niet precies genoeg om te kunnen programmeren. Het vakgebied computerlinguïstiek of computationele taalkunde richt zich op het gebruik van de computer als toetssteen voor taalkundige grammatica’s en theorieën, en is ontstaan in de jaren 80 van de vorige eeuw.
Ambiguïteit (dubbelzinnigheid, zowel in betekenis als grammaticaal) is de grootste plaaggeest van computerlinguïsten. Want wat moet je met een zin als: ‘Ik zie het konijn met een verrekijker’? Een computer moet op grond van kansberekeningen bepalen wat de meest waarschijnlijke ontleding is. Terwijl het zelfs voor kinderen die nog niets aan ontleding gedaan hebben, een makkie is om te bepalen of er in dit verhaal een konijn met een verrekijker kan rondlopen, of dat de verteller zelf die kijker hanteert.
Voor wat betreft de rode lijntjes kan Taaltype het volgende adviseren. Kunt u ertegen als uw computer of tablet u probeert te helpen bij het perfectioneren van uw teksten, en bent u bereid om enige coulance op te brengen omdat grammaticaprogrammatuur nog niet onfeilbaar is, gebruik de rode lijntjes van de spellingscontrole dan in uw voordeel. Blijf wel zelf controleren of de suggesties kloppen. Vindt u de lijntjes irritant of heeft u nog niet uitgevogeld hoe u de spellingchecker aanzet? Koop dan direct een groen boekje, zet www.woordenlijst.org in uw favorieten en schakel een goede eindredacteur in als u persoonlijke hulp wenst!